Rannsókn á upprunamerkingu grænmetis

Matvælastofnun og heilbrigðiseftirlit sveitarfélaga stóðu fyrir rannsókn á merkingu upprunalands á matjurtum frá september 2013 til maí 2014. Tilgangurinn var að kanna hvort upplýsingar sem skylt er að veita um uppruna væru til staðar, hvort þær væru læsilegar og hvort merkingarnar væru villandi. Niðurstöður rannsóknarinnar sýna að margir ábyrgðaraðilar innpakkaðra matjurta og margar verslanir gefa skýrar og góðar upplýsingar um uppruna matjurta. Hins vegar eru einnig mörg dæmi um að upprunamerkingar, sem skylt er að merkja, vanti og er algengara að merkingar vanti á óinnpakkaðar matjurtir en innpakkaðar vörur. Allmargar verslanir þurfa því að bæta upprunamerkingar sínar, auk nokkurra pökkunaraðila.

Neytendur vilja í auknum mæli vita hvaðan matvörurnar sem þeir neyta koma. Árið 2009 voru settar reglur hér á landi um upprunamerkingar ferskra matjurta. Skv. þeim verður upprunaland matjurta að koma fram þannig að neytendur viti hvar jurtirnar voru ræktaðar. Reglurnar ná þó ekki til allra matjurta. Þær ná fyrst og fremst til grænmetis og kryddjurta en ekki til ávaxta.

Rannsókn á upprunamerkingum matjurta var framkvæmd í 49 verslunum víða um land og voru um 368 innpakkaðar matjurtir og 292 óinnpakkaðar skoðaðar m.t.t. upprunamerkinga.

Niðurstöður rannsóknarinnar sýndu að á innpökkuðum matjurtum voru upplýsingar um upprunaland á 84% vara sem innihalda eina matjurtategund. Á vörum með blöndu af tegundum voru upplýsingar um upprunaland allra tegunda á þremur af hverjum fjórum vörum. Upplýsingar um upprunaland vantaði því á 16% þeirra vara sem innihalda eina tegund en á um fjórðung vara sem innihalda blöndu matjurta. Merkingar þessara vara voru vel læsilegar í 92% tilfella og skýrar í 93% tilfella. Í 7% tilfella voru merkingarnar taldar óskýrar eða villandi.

Þegar óinnpakkað grænmeti er selt verður upprunaland að koma skýrt fram við vöruna þannig að neytandi geti á greiðan hátt séð hvaðan það kemur. Rannsóknin leiddi í ljós að við þriðjung óinnpakkaðra matjurta vantaði upprunamerkingar eða upprunamerkingin var með þeim hætti að ekki var greinilegt að hún átti við matjurtina. Jafnframt sýndu niðurstöðurnar að við þriðjung óinnpakkaðra matjurta var upprunamerkingin ekki vel læsileg þótt hún væri til staðar.

Mikill munur er á milli verslana, sumar þeirra eru með allar óinnpakkaðar matjurtir vel merktar, en einnig eru dæmi um verslanir þar sem engar upprunamerkingar eru til staðar. 

Framkvæmd rannsóknarinnar þegar litið er til þátttöku, fjölda skoðunarstaða og matvara var með þeim hætti að niðurstöðurnar ættu að gefa góða mynd af ástandi upprunamerkinga á þeim matjurtum sem skylt er að merkja skv. reglugerð.

Ítarefni

• Eftirlitsverkefni Matvælastofnunar og heilbrigðiseftirlits sveitarfélaga
• Fræðslufundur Matvælastofnunar um upprunamerkingar matvæla - 24.11.2009