Fara í efni

Transfitusýrur

Transfitusýrur eru ein gerð harðrar fitu í matvælum en mikil neysla á þeirri gerð fitu er þekkt fyrir að auka líkur á hjarta- og æðasjúkdómum

Hvernig myndast þær?

Transfitusýrur eru ýmist í matvælunum frá náttúrunnar hendi eða vegna þess að þær hafa myndast við vinnslu/meðhöndlun. Þær koma fyrir á þrennan hátt í matvælum og myndast:

  • þegar lin fita er hert að hluta (fljótandi fita gerð hörð)
  • í vömb jórturdýra fyrir tilstilli baktería sem þar er að finna
  • við háan hita í steikingarfeiti
Stærsti hlutinn verður til þegar olía er hert að hluta. Tilgangurinn með herslunni er að breyta áferð og bræðslumarki fitunnar, en auk þess eykst geymsluþolið.

Áhrif á heilsu

Rannsóknir sýna að neysla á transfitusýrum eykur líkur á hjarta- og æðasjúkdómum mun meira en inntaka á annarri harðri fitu. Það er ekki nóg með að neysla á transfitusýrum hækki hlutfall óæskilegrar blóðfitu (LDL kólesteról) heldur lækkar hún líka magn hinnar jákvæðu blóðfitu (HDL-kólesteról). Rætt er um hvort neysla á transfitusýrum auki líkur á krabbameini og svokallaðri fullorðinssykursýki, en rannsóknir eru misvísandi og fleiri rannsókna er þörf til að skera úr um hvort neyslan hafi þessi áhrif. Ekki er vitað hvort transfitusýrur sem eru í matvörunum frá náttúrunnar hendi (kjöt, mjólkurvörur) hafi sömu áhrif á heilsu og þær sem myndast við vinnslu/meðhöndlun en engar forsendur eru fyrir að ætla annað.
 
Ekki má gleyma því að þó að transfitusýrur séu hér til umræðu að önnur hörð fita hefur líka óæskileg áhrif á heilsufar og það er því mikilvægt að draga úr neyslu á allri harði fitu.

Magn transfitusýra

Transfitusýrur í afurðum jórturdýra geta verið um 3-6% af heildarfitumagni. Ef ekkert er að gert þegar verið er að herða fitu eins og t.d. þegar bökunar- eða steikingarfita er búin til með því að herða olíu að hluta, þá getur hlutfall transfitusýra í afurðinni orðið allt að 60%. Ef fitan er alveg hert (harður klumpur) myndast ekki transfitusýrur. Þetta eru smjörlíkisframleiðendur farnir að nýta sér í seinni tíð. Þeir nota þá alveg herta fitu í framleiðsluna og blanda svo í hana olíum á eftir til að mýkja afurðina upp.
 

Hámarksgildi

Á Íslandi var í gildi reglugerð nr. 1045/2010 en hún setti bann við notkun transfitusýra í matvæli en hámarksgildi var við 2 g/100g fitu í matvælum öðrum en dýraafurðum sem innihalda transfitu frá náttúrunnar hendi.

Með ESB reglugerð nr. 2019/649 var innleidd í öllum aðildarríkjum í Evrópu reglugerð sem takmarkað notkun transfitusýra í matvælum. ESB reglugerðin var innleidd hérlendis árið 2020 með reglugerð nr. 124/2020 en skv. henni skal... 

Innihald transfitu, annarrar en transfitu sem kemur fyrir frá náttúrunnar hendi í fitu úr dýraríkinu, í matvælum sem eru ætluð fyrir lokaneytendur og matvælum sem eru ætluð til afhendingar í smásölu ekki fara yfir 2 g á 100 g af fitu.

Hámarkið allt að 2 g í 100 g fitu gildir í matvælum sem eru ætluð lokaneytendum og matvælum sem eru ætluð til afhendingar í smásölu. Hins vegar stjórnendur matvælafyrirtækja mega afhenda öðrum stjórnendum matvælafyrirtækja matvæli með hærra magn transfitu eingöngu ef matvæli séu ekki ætluð fyrir lokaneytendur eða ekki ætluð fyrir afhendingu í smásölu.

Stjórnendur matvælafyrirtækja sem afhenda öðrum stjórnendum matvælafyrirtækja matvæli sem eru ekki ætluð fyrir lokaneytendur eða ekki ætluð fyrir afhendingu í smásölu skulu tryggja að stjórnendum matvælafyrirtækja, sem hafa fengið matvælin afhent, séu veittar upplýsingar um magn transfitu, annarrar en transfitu sem kemur fyrir frá náttúrunnar hendi í fitu úr dýraríkinu, ef það magn fer yfir 2 grömm á 100 grömm af fitu.

Merkingar 

Um merkingar á matvælum fer samkvæmt reglugerð um miðlun upplýsinga um matvæli til neytenda. Samkvæmt því er hvorki skylt né leyfilegt að geta um magn transfitusýra á umbúðum matvæla.

Aftur á móti er skylt að merkja matvæli með innihaldslýsingu (með fáeinum undantekningum). Þar koma fram þau hráefni sem notuð eru við framleiðsluna og skulu þau talin upp í minnkandi magni. Með því að skoða innihaldslýsing má iðulega finna út hvort líklegt sé að varan innihaldi transfitusýrur. Gera má ráð fyrir að viðkomandi vara innihaldi transfitusýrur ef á umbúðum stendur að hún innihaldi fitu sem er hert að hluta eða hálfhert. Á erlendum tungumálum stæði partially hydrogenated oil, delvist hærdet fedt/olie, delvis härdet olje/fett eða delvis hydrogenert olje/fett. Ef eingöngu kemur fram að fitan sé hert (hydrogenated, hærdet, härdet) er ekki hægt að vita hvort hún er hert að hluta eða alveg hert og innihaldi þá ekki transfitusýrur.

 

Uppfært 20.07.2022
Getum við bætt efni síðunnar?