Smitandi hósti í hrossum stöðumat 1. Júní
Dýralækni
hrossasjúkdóma hjá Matvælastofnun var tilkynnt um smitandi hósta í
hrossum á Hólum í Hjaltadal og tveim nágrannabæjum hinn 7. apríl sl.
Þeirri tilkynningu fylgdu upplýsingar um að veikindin hefðu varað í um
þrjár vikur og hugsanlega lengur. Öruggustu tilfellin voru hestar sem
komu til Hóla nokkru fyrir páska (um miðjan mars) og var veikin mjög
greinilega að breiðast út frá þeim. Við athugun kom í ljós að veikin var
á sama tíma komin á margar stórar tamningastöðvar á Suðurlandi, í
a.m.k. eitt hesthús í Reykjavík (smitið barst með hesti sem kom í húsið
7. mars) og annað í Keflavík. Allar þessar tamningastöðvar, þ.m.t.
Hólar, höfðu tengsl við tiltekna þjálfunarmiðstöð og höfðu tekið við
hestum þaðan fyrir eða um páska. Á þeirri þjálfunarmiðstöð var ekki að
hafa nákvæmar upplýsingar um hvenær fyrst hafði orðið vart við hesta með
einkenni veikinnar né hvernig hún hefði hugsanlega borist þangað. Innan
viku fréttist af hrossum með einkenni veikinnar í Borgarfirði og á
Egilsstöðum.
Varlega áætlað hafði smitið verið í gangi í 4 - 6
vikur þegar tilkynnt var um veikina, hugsanlega miklu lengur. Á þeim
tíma hafði fjöldinn allur af hrossum verðið fluttur til og frá þessum
tamningastöðvum og tekið þátt í sýningum og keppnum víðsvegar um landið.
Það var því ljóst frá byrjun að útbreiðsla veikinnar yrði ekki stöðvuð.
Í því ljósi var ákveðið að
virkja ekki þá viðbragðsáætlun sem
til er fyrir alvarlega smitsjúkdóma í hrossum. Ljóst var frá upphafi
að hún myndi skila takmörkuðum árangri þar sem smitdreifingin var þegar
orðin mjög mikil. Einnig var talið að ekki væri um alvarlegan sjúkdóm
væri að ræða þar sem fyrstu einkenni hans eru ævinlega mjög væg. Þó
komið hafi í ljós að einkennin geti orðið alvarlegri og umfram allt
varað mun lengur veik en ætlað var í byrjun, hefur það mat ekki breyst.
Sjúmdómseinkenni
![]() |
|
Greinilegasta einkennið er þurr hósti sem menn verða oft fyrst varir við í reið. Samtímis eða nokkru fyrr má í sumum tilfellum greina glært nefrennsli og slappleika. Þegar frá líður fá mörg hrossanna mikinn, graftarkenndan hor og hósta þá gjarnan meira og frísa. Þau sem fara verst út úr sýkingunni fá hita og draga úr áti. Dæmi eru um hross, einkum ungviði, sem lagt hafa verulega af. Við nánari skoðun með speglun komu í ljós vægar slímhúðarbreitingar í efri hluta öndunarvegar þ.e. nefholi, koki, og barka (Helgi Sigurðsson og Vilhjálmur Svansson 6. maí 2010). Einkennin vara alla jafna í 2 6 vikur og lengur í einhverjum tilfellum. Þá virðist nokkuð um að hrossum slái niður. |
Faraldsfræði
Misjafnt er hversu langur tími líður
frá því smit berst í hesthús þar til hestarnir fara að hósta, oftast þó
um 2 4 vikur. Hross sem koma inn í mikið sýkt umhverfi fá einkenni
eftir 1-2 vikur. Sjúkdómsferillinn virðist býsna líkur milli hesthúsa
og er einkennandi að aðeins fáir hestar veikjast í byrjun og yfirleitt
vægilega. Þá er eins og smitið magnist upp og um tveimur til þremur
vikum síðar eru margir ef ekki allir hestarnir í húsinu farnir að hósta
og jafnvel komnir með graftarkennt nefrennsli. Má ganga að því vísu að
allir hestar sem á annað borð eru í smituðu umhverfi veikist þó
einkennin geti verið misjafnlega mikil. Bendir það til að allur
hrossastofninn sé næmur fyrir sýkingunni og því er líklega um nýtt
smitefni að ræða hér á landi. Ekki liggur fyrir hversu lengi hross smita
út frá sér eða hversu langur tími líður frá því veikin gengur yfir í
hesthúsi þar til það verður smitfrítt. Meðfylgjandi mynd sýnir feril
sjúkdómsins eins og hann kom fyrir í fyrstu hesthúsunum sem veikin
greindist í.
Algengasta og
greinilegasta smitleiðin er með smituðum eða veikum hrossum sem flutt
eru milli húsa. Einnig berst hún með reiðverum og menn geta auðveldlega
borið hann milli hesta ef smitvarna er ekki gætt. Veikin berst einnig í
útigangshross bæði með framangreindum aðferðum auk þess sem sterkar
vísbendingar eru um loftborið smit. Alla jafna fá útigangshross fremur
væg sjúkdómseinkenni en alvarlegri einkenni geta komið upp þeirra á
meðal líka.
Fullvíst má telja að smitið hafi verið komið á kreik í
febrúar og kannski fyrr. Í byrjun apríl voru a.m.k. 15 - 20
tamningastöðvar staddar í þriðju viku þess sjúkdómsferils sem sýndur er á
meðfylgjandi mynd og fleiri á leiðinni. Smitið virðist hafa breiðst
hratt út en þar sem meðgöngutíminn er langur og við hann bætist sá tími
sem kjölfarssýkingar eru að magnast upp, geta liðið allt að 4-5 vikur
frá smiti þar til veikindin koma upp á yfirborðið. Ætla má að
meirihluti reiðhesta á þéttbýlli stöðum landsins hafi verið búinn að
taka smitið um mánaðarmótin apríl maí og þá hafi faraldurinn sem
slíkur náð hámarki. Eftirköst þess eru enn að koma í ljós. Mikið hefur
borið á einkennum veikinnar allan maímánuð og líklegt er að svo verði
áfram, eitthvað áfram fram á sumarið. Á flestum þeim tamningastöðvum og
bæjum sem fengu veikina um eða uppúr páskum eru mörg hrossanna þó komin
í fulla þjálfun aftur og hafa náð fyrra þreki. Það bendir eindregið til
þess að þau nái fullum bata þó það geti tekið langan tíma.
Greiningar
Sýni voru tekin
strax og tilkynningin barst, bæði blóðsýni (parað sermi, tvö sýni með 10
daga millibili) og stroksýni úr nefi og þau send til greiningar á
Keldum og Dýralækningastofnun Svíþjóðar. Auk þess hafa sýni verið send
veirudeildar Justus-Liebig-háskólans í Giessen Þýskalandi.
Veirurannsóknir hafa hingað til ekki skilað árangri.
Prófað hefur
verið fyrir öllum veirum sem vitað er til að leggist á öndunarfæri
hrossa og hafa niðurstöður þeirra rannsókna allar verið neikvæðar.
Þannig er búið að útiloka hestainflúensu (og raunar allar þekktar gerðir
inflúensu), smitandi háls og lungnakvef/fósturlát/heilabólgu (hesta
herpes týpa 1,EHV-1), smitandi æðabólgu (EAV), rhinoveirur 1, 2 og 3,
hesta herpes týpurnar 4, 2 eða 5, reo veirur, parainflúensu og
adenoveiru 1.
Enn er þó unnið að veirurannsóknum á þeim
grundvelli að um sé að ræða óþekkta veiru í hrossum sem engin próf eru
til fyrir og er verið að reyna að rækta veiruna. Út frá faraldsfræðinni
og klínískum einkennum sem að framan eru rakin er talið líklegt að
veirusýking sé frumorsökin og að hún veiki slímhúðina og opni fyrir
öðrum sýkingum.
Bakteríuræktun hefur leitt í ljós að mikið er um
sýkingar með Streptococcus
Zooepidemicus sem er þekkt fyrir að koma í kjölfar veirusýkinga og má
telja líklegt að hún sé að valda hinum alvarlegri einkennum veikinnar.
Streptokokkar hafa ræktast úr svo gott sem öllum hestum sem hósta og
öllum þeim sem eru með graftarkenndan hor en ekki úr þeim sem aðeins eru
með glært hor og ekki úr einkennalausum hrossum. Bersýnilega hefur
komið í ljós að bakterían smitast milli hesta með snertingu innan
hesthúsa (Eggert Gunnarsson og Vilhjálmur Svansson 18.maí). Ekki er
vitað hvort smitið getur borist með öðrum hætti en umhverfisaðstæður
virðast hafa mikið að segja um hversu miklar og þrálatar þessar sýkingar
verða. Nú er unnið að stofngreiningum á bakteríunni, m.a. til að kanna
hvort um nýjan stofn í landinu geti verið að ræða.
Bakterían Streptococcus equi sem veldur hinni
illvígu kverkeitlabólgu hefur hins vegar ekki greinst enda benda
einkennin ekki til að um svo alvarlegan sjúkdóm sé að ræða.
Hvað er til ráða ?
Miklvægt er
að fyrirbyggja að bakteríusmitið magnist upp í umhverfi hrossa og létta
á smitálaginu eins og frekast er unnt. S. Zooepidemicus virðist magnast upp í hesthúsum og því
er áríðandi að hafa hrossin eins mikið úti og í eins hreinu umhverfi og
hægt er. Með því móti verður veikin alla jafna vægari en
sjúkdómsferillinn því miður ekki endilega styttri. Hafa ber í huga að
hross sem þegar hafa smitast alvarlega af bakteríunni þurfa ganga í
gegnum sýkinguna hvort sem þau eru úti eða inni en minna smitálag
minnkar líkurnar á að þeim slái niður. Hreinsa skal hesthús og
sótthreinsa samkvæmt leiðbeiningum sem er að finna í ítarefninu hér að
neðan.
Nauðsynlegt er að hvíla hesta um leið og vart verður við
fyrstu einkenni sjúkdómsins. Það er hins vegar gott að þeir hreyfi sig á
eigin forsendum úti og ef einkennin eru væg er óhætt að teyma þá aðeins
en ekki svita. Þegar hestar eru orðnir einkennalausir og frísklegir að
sjá er óhætt að prófa þá í rólegheitum. Ef knapar verða varir við
slappleika eða hósta (umfram smá hreinsanir) verða menn að hvíla hestana
lengur.
Auka þarf eftirlit með öllum hrossum. Hryssur komnar að
köstun og nýkastaðar mega ekki við miklum skakkföllum og ungviðið,
folöld og veturgömul trippi eru í áhættuhópi. Sérstaka gát þarf því að
hafa á stóðhestagirðingum í sumar. Fylgjast þarf vel með heilsu hrossa
sem sleppt hefur verið á beit með einkenni veikinnar. Mikilvægt er að
hestar séu ekki notaðir til reiðar nema þeir séu frískir. Sérstaklega
þarf að huga vel að heilbrigði ferðahesta, sýninga- og keppnishesta.
Ítarefni