Salmonella í dúfum
Dúfnaeigendur og -ræktendur þekkja vel að einstaka dúfur geta drepist við álag, til dæmis þegar þær verða fyrir streitu við varp eða flutning milli hópa. Ungdýr eru viðkvæmari. Orsök slíkra dauðsfalla getur verið salmonellusmit.
Sjúkdómsvaldur og faraldsfræði
Yfir 2.400 mismunandi sermisgerðir eru þekktar. Algengasta sermisgerðin í dúfum er Salmonella Typhimurium var. Copenhagen (STVC). Þessi sermisgerð hefur sérstaklega aðlagað sig að dúfum og getur valdið sjúkdómum og afföllum í þeim en almennt ekki í öðrum dýrum.
Einkenni
Einkenni í dúfum geta verið væg eða alvarleg, stundum geta einkenni verið langvarandi en einnig geta dúfur drepist skyndilega. Ungfuglar eru líklegri til að sýkjast alvarlega en eldri fuglar sýna vægari einkenni. Ef ungar smitast við klak er algengt að dauðsföll nái hámarki þegar ungarnir eru vikugamlir.
Einkenni geta verið almenns eðlis og getur reynst erfitt að greina einkenni salmonellusýkinga frá öðrum bakteríusýkingum. Veikir fuglar geta sýnt einkenni eins og niðurgang, lystarleysi, slappleika og vanþrif. Einnig er liðabólga algeng þar sem fuglarnir geta átt erfitt með gang og flug, ásamt því að sýktir fuglar geta fengið augnsýkingar.
Breytingar í líffærum sem sjást við krufningu einskorðast ekki við salmonellusýkingar. Bólgur og ígerðir sjást í þeim líffærum sem eru sýkt en algengar eru sýkingar í lifur, milta og þörmum.
Greining og meðhöndlun
Nauðsynlegt að greina salmonellu, sér í lagi STVC ef upp koma veikindi og/eða dauðsföll til að geta gripið til viðeigandi aðgerða. Greining fer fram með sýklaræktun á sýnum teknum úr veikum fuglum, t.d. saursýni og/eða sýni sem dýralæknir tekur úr bólgnum lið. Best er þó að rækta bakteríuna úr sýnum sem tekin eru úr sýktum líffærum við krufningu þegar fuglar hafa drepist.
Greining á salmonellu í fuglum án sjúkdómseinkenna er erfið vegna þess að oft tekst ekki að finna bakteríuna í sýnum úr þeim. Sýni geta verið tekin úr fuglunum sjálfum, stroksýni úr klóaki eða saursýni en einnig er hægt að taka umhverfissýni. Það geta verið sýni úr undirburði, ryksýni og stroksýni innan úr kofunum þar sem saurmengun er til staðar. Einnig skiptir máli hvort verið sé að meðhöndla með sýklalyfjum þegar sýni eru tekin. Salmonella finnst óreglulega í saur hjá einkennalausum smitberum og þarf þess vegna að taka saursýni oftar en einu sinni ef grunur vaknar um smit í fuglunum.
Erfitt getur reynst að greina salmonellusýkingar með mótefnamælingu í blóðsýnum vegna þess að prófin eru yfirleitt einungis fyrir algengar sermisgerðir í alifuglum en þau greina ekki mótefni gegn öllum sermisgerðum salmonellu.
Ef smit greinist er hægt að meðhöndla veika fugla með viðeigandi sýklalyfjum. Í rannsóknum erlendis hefur verið sýnt fram á að sýklalyfjaónæmi getur verið töluvert í dúfnastofnum vegna mikillar notkunar á sýklalyfjum. Ekki er vitað hver staða sýklalyfjanæmis er hérlendis í stofnum STVC, en það er alltaf ráðlagt að mæla sýklalyfjanæmi áður en meðhöndlun hefst svo viðeigandi sýklalyf séu notuð. Það ber að hafa í huga að ekki er hægt að útrýma smiti í dúfnakofum með því að meðhöndla allan hópinn með sýklalyfjum. Þrátt fyrir meðhöndlun getur salmonella lifað af í fuglum sem hafa náð sér eftir veikindi. Þeir fuglar verða einkennalausir smitberar sem, einkum undir álagi, smita umhverfi og nýja fugla sem fluttir eru inn í kofana. Til viðbótar hefur sýklalyfjanotkun ekki áhrif á smit í umhverfi. Sýklalyfjanotkun er þess vegna eingöngu réttlætanleg til meðhöndlunar á veikum fuglum og draga þar með úr afföllum.
Smitvarnir, fyrirbyggjandi aðgerðir
Með bólusetningu á dúfum gegn salmonellusýkingum er hægt að draga úr alvarleika veikinda. Ólíklegt er þó að hægt sé að útrýma smiti í dúfnakofum eingöngu með bólusetningu fuglanna. Bólusetning eykur mótstöðu gegn STVC en þrátt fyrir hana geta fuglarnir smitast af bakteríunni. Þar sem bakterían finnst í þörmum geta þessir fuglar því smitað umhverfið með saur, en þó mismikið eftir því hvaða bóluefni er notað. Hingað til hefur ekki verið notað bóluefni í dúfur hérlendis.
Hægt er að draga úr smitálagi með því að tryggja gott hreinlæti í kofunum og koma í veg fyrir þrengsli. Huga skal að góðri loftræstingu. Góð og regluleg þrif ásamt sótthreinsun með viðeigandi efni í kofa og á búnað draga úr smitálagi. Fóður- og vatnskerfi ættu að vera þannig uppsett að þau mengist ekki af driti. Þessar aðgerðir ásamt markvissri bólusetningu á ósýktum fuglum draga enn frekar úr áhrifum sýkinga í kofum þar sem salmonella hefur komið upp.
Erfitt er að draga úr smitálagi í kofum þar sem einkennalausir smitberar eru haldnir. Eins og áður var nefnt þá er erfitt að bera kennsl á þá fugla en ef þeir finnast er ráðlagt að fjarlægja þá úr kofunum.
Við kaup á nýjum dúfum er ráðlagt að kanna sjúkdómastöðu á upprunastað. Ekki ætti að fá sér dúfur úr kofum nema að þar hafi ekki komið upp veikindi s.l. 12 mánuði. Enn fremur að tekin hafi verið endurtekin sýni úr dúfum og/eða umhverfi sem greinst hafi neikvæð m.t.t. salmonellu. Það getur verið gott ráð að halda nýjum dúfum í einangrun í nokkrar vikur til að kanna hvort upp komi veikindi áður en þær eru settar inn í dúfnakofann.
Viðbrögð Matvælastofnunar
Salmonellusýkingar í dýrum eru tilkynningarskyldar til Matvælastofnunar. Stofnunin metur hverju sinni viðbrögð við greiningu til verndar heilsu dýra og manna. Ef sjúkdómur er sjaldgæfur getur verið viðeigandi að einangra tilfellin og takmarka dreifingu sýktra dýra tímabundið meðan aðgerðir eru í gangi til að draga úr sýkingarhættu. Sé sjúkdómurinn landlægur er ekki réttlætanlegt að einangra sýkt dýr. Í slíkum tilfellum er það á ábyrgð eiganda dýranna að lágmarka smithættu og meðhöndla dýrin í samráði við sinn dýralækni.
Hérlendis skortir upplýsingar um tíðni STVC í dúfum. Matvælastofnun hefur eingöngu upplýsingar um fjórar greiningar salmonellu í dúfum hérlendis. Þrátt fyrir það getur sjúkdómurinn verið mun útbreiddari í dúfum hérlendis en að það skorti greiningar.
Matvælastofnun telur að ekki sé þörf á opinberum takmörkunum ef upp kemur sýking af völdum STVC í dúfum vegna þess hve sérhæf bakterían er sinni dýrategund. Í staðinn hvetur stofnunin til smitvarna eins og lýst er að ofan en ítrekar að það er á ábyrgð dúfnaeigenda að upplýsa kaupendur um sjúkdóma í sínum dúfum. Með sama móti hvetur stofnunin dúfnakaupendur um að kanna hjá seljendum hvort upp hafa komið sjúkdómar í kofunum og hvort sýni hafa verið tekin til vöktunar á salmonellu.
Stofnunin hvetur dúfnaeigendur sem og alla sem halda dýr að huga að góðu hreinlæti þar sem dýrin eru haldin til að draga úr sýkingahættu vegna hinna ýmsu sjúkdóma. Æskilegt er að í öllum kofum sé að minnsta kosti aðstaða til handþvottar og þrifa á skóm. Þá eru skipuleggjendur dúfnakeppna og -sýninga hvattir til að meta smithættu á viðburðum þar sem dúfur koma saman úr mörgum kofum og gera viðeigandi ráðstafanir.
Ítarefni
Mynd: Wikimedia Commons
