Hvað er sveppaeitur(mykotoxín)
Til eru nokkur hundruð tegundir sveppaeiturefna en tvö þeirra eru algeng vandamál í matvælum og eru það eiturefnin aflatoxín og okratoxín A. Erfitt getur reynst að koma í veg fyrir myndun eiturefnanna í kornvörum og öðrum vörum þegar hagstæð skilyrði eru í umhverfinu eins og hátt hita- og rakastig.
Margir myglusveppir framleiða eiturefni í matvælum sem þola hitun og jafnvel suðu.
Verkun eiturefnanna eru margvísleg og geta þau bæði valdið bráðum eitrunaáhrifum og haft langtímaáhrif á ýmis líffærakerfi. Sum sveppaeitur hafa áhrif á ónæmiskerfið, önnur geta haft ýmis varanleg skaðleg áhrif, og enn önnur geta haft stökkbreytandi og/eða krabbameinsvaldandi áhrif í ákveðnum móttækilegum tegundum dýra og geta einnig valdið bráðum eða krónískum sjúkdómum í heimilisdýrum, búfé og fólki. Í mörgum tilfellum eru áhrif sveppaeiturs á heilsu manna ekki þekkt og er ekki vitað hve stór skammtur eiturs hefur áhrif hana.
Aflatoxín
Aflatoxín er hópur efna sem eru lík í byggingu og eru þau framleidd af myglusveppunum Aspergillus flavus, A. nomius og A. parasiticus. Þessir sveppir vaxa við ákveðið hitastig og rakastig í matvælum og fóðri. Algengustu matvæli sem aflatoxin myndast í eru kornvörur, hnetur og fíkjur. Aflatoxin hefur einnig greinst í mjólk dýra sem neytt hafa mengaðs fóðurs.
Helstu tegundir aflatoxína eru aflatoxín B1, B2, G1 og G2. Venjulega greinast þau saman í matvælum og fóðri en í mismiklum hlutföllum þó. Aflatoxín B1 er venjulega í mestu magni og er það mest eitrað allra aflatoxína.
Rannsóknir hafa sýnt fram á að aflatoxín hafa krabbameinsvaldandi áhrif í tilraunadýrum. Faraldursfræðilegar rannsóknir hafa einnig gefið til kynna að sterkar líkur eru taldar á því að aflatoxín hafi áhrif á myndun krabbameins í lifur hjá mönnum.
Hámarksgildi fyrir aflatoxín
Hámarksgildi fyrir aflatoxín skv. reglugerð nr. 502/2003 og 662/2003 um gildistöku tiltekinna gerða Evrópusambandsins um aðskotaefni í matvælum með síðari breytingum eru eftirfarandi:
|
Afurð |
Hámarksviðmiðunargildi (míkróg/kg) |
||
|
B1 |
B1+B2+G1+G2 |
M1 |
|
|
Jarðhnetur, hnetur og þurrkaðir ávextir |
|||
|
Jarðhnetur, hnetur og þurrkaðir ávextir og unnar afurðir úr þeim, ætlað beint til manneldis eða sem innihaldsefni í matvælum |
2 |
4 |
- |
|
Jarðhnetur sem flokka á eða meðhöndla með öðrum aflrænum aðferðum áður en þær eru notaðar til manneldis eða sem innihaldsefni í matvælum |
8 |
15 |
- |
|
Hnetur og þurrkaðir ávextir sem flokka á eða meðhöndla með öðrum aðferðum áður en þær eru notaðar til manneldis eða sem innihaldsefni í matvælum |
5 |
10 |
- |
|
Korn (þ.m.t. bókhveiti, fagopyrum sp.). |
|||
|
Korn (þ.m.t. bókhveiti, Fagopyrum sp.) og unnar afurðir úr því sem nota á beint til manneldis eða sem innihaldsefni í matvælum. |
2 |
4 |
- |
|
Korn (þ.m.t. bókhveiti, Fagopyrum sp.), sem á að flokka eða meðhöndla með öðrum aflrænum aðferðum, áður en þess er neytt eða það er notað sem innihalsefni í matvælum |
2 |
4 |
- |
|
Mjólk (hrámjólk, mjólk til framleiðslu á afurðum, að stofni til úr mjólk, og hitameðhöndluð mjólk. |
- |
- |
0,05 |
|
Maís sem flokka á eða meðhöndla með öðrum aflrænum aðferðum áður en hann er notaður til manneldis eða sem innihaldsefni í matvælum |
5 |
10 |
- |
|
Krydd |
|||
|
Eftirfarandi kryddtegundir: - Capsicum spp. (þurrkaðir ávextir þess, heilir eða malaðir, þ.m.t. eldpaprika (chilli), eldpaprikuduft, kajenpipar og paprika) - Piper spp. (ávextir þess, þ.m.t. hvítur og svartur pipar) - Myristica fragrans (múskat) - Zingiber officinale (engifer) - Curcuma longa (túrmerik |
5 |
10 |
- |
Okratoxín A
Okratoxín A myndast í fjölmörgum tegundum myglusveppa af ættkvíslunum Aspergillus og Penicillium. Dæmi um matvæli sem Okratoxín A hefur greinst í eru korn, belgjurtir, kaffibaunir og kakó. Sveppirnir ná að mynda eiturefnið annað hvort á plöntunum lifandi eða í geymslu. Okratoxín A hefur einnig greinst í lifur, nýrum og blóði spendýra sem neytt hafa mengaðs fóðurs.
Rannsóknir á dýrum hafa sýnt fram á að Okratoxín A minnkar ónæmisviðbrögð, getur haft varanleg skaðleg áhrif á heilsu og er mjög líklega krabbameinsvaldandi.
Hámarksgildi fyrir okratoxín A
Hámarksgildi fyrir okratoxín A skv. reglugerð nr. 502/2003 um gildistöku tiltekinna gerða Evrópusambandsins um aðskotaefni í matvælum eru eftirfarandi:
|
Afurð |
Hámarksviðmiðunargildi (míkróg/kg eða ppb) |
|
Óunnið korn (þ.mt. óunnin hrísgrjón og bókhveiti) |
5 |
|
Allar afurðir, unnar úr korni (þ.m.t. unnar kornafurðir og korn sem er ætlað beint til manneldis) |
3 |
|
Þurrkuð vínaldin (rifsber og sólber, rúsínur og kúrennur |
10 |
|
Grænt og brennt kaffi og kaffiafurðir, vín, bjór, þrúgusafi, kakó og kakóafurðir og krydd |
- |
Eftirlit með sveppaeitri í matvælum
Daglega berst Umhverfisstofnun fjöldi viðvarana frá löndum innan EES svæðisins gegnum viðvörunarkerfið RASFF (Rapid Alert System for Food). Kerfið byggist á vöktun í löndum EES svæðisins, yfirvöld taka sýni af ýmsum vörum og dreifa upplýsingunum til aðildarríkja ef eiturefnainnihald er yfir leyfilegum mörkum. Stór hluti tilkynninga varðar sveppaeitur í matvælum. Þegar ástæða þykir til eru vörur frá ákveðnum löndum stöðvaðar í tolli og innflutningur óheimilaður í öllum löndum EES, nema innflytjendur geti framvísað viðurkenndum vottorðum með niðurstöðum mælinga.